सध्या इंदुरीकर महाराज हे टीकेचे लक्ष्य ठरत आहेत. त्यातच त्यांनी कीर्तनाचा फेटा उतरवून ठेवू व लग्नाचा बार याही पेक्षा थाटात उडवू..! अशी धमकीच त्यांच्याच भाषेत सांगायचं तर “कथित अवलादी” ना दिली!
पण महाराज…
किर्तन ही महाराष्ट्राची समृद्ध अशी परंपरा. “नाचू कीर्तनाचे रंगी..”
म्हणत संत नामदेवांनी ही परंपरा सुरू केली. “दया धर्म” सांगणारे
किर्तन कशासाठी? तर वरील अभंगात त्याचा सार आहेच.
सामाजिक व्यंगावर प्रहार करण्याचं काम इंदुरीकर यांनी अतिशय प्रभावी व आपल्या विशिष्ट शैलीत केलं. मग त्यांची भाषा ही कीर्तन परंपरेला धरून आहे का?
त्यांचा किर्तन प्रकार हा कोणत्या परंपरेत मोडतो हा वेगळ्या वादाचा विषय!
भलीमोठी बिदागी ( पाकीट) घेऊन सामाजिक व्यंगाचा उपदेश करणाऱ्या इंदुरीकर महाराजांविषयी आमच्यासारख्या गावखेड्यात राहणाऱ्या फाटक्या लोकांनी लिहिण्याचे ना प्रयोजन आहे, ना तेवढे धाडस किंवा पात्रता. हे आधीच स्पष्ट करणे गरजेचे.
कारण अभिव्यक्तीची मुस्कटदाबी किंवा लिखाण करताना घरावर दगडं हे काही आता नविन नाही.
१८ एप्रिल २०११ रोजी इंदुरीकर महाराजांचे वाकद (रिसोड ) येथील विठ्ठल मंदिरात कीर्तन होते.
त्याच्या 2-3 दिवस आधी माझा दै. देशोन्नतीमध्ये “बुका लाऊन तुका सांगणे — हल्ली काही लोकांचे धंदे झाले…!”
या शीर्षकाखाली लेख प्रसिद्ध झाला होता.
खरे बोलले की सख्ख्या मायला राग येतो, म्हणतात तसे “तथाकथित” बुवा–महाराजांचा तेव्हा चांगलाच जाळ झाला. आणि तुमची महाराष्ट्रभर होळी करू अशी धमकी तेव्हा “दया क्षमा शांतीचे निरूपण सांगणाऱ्यांनी दिली”
आणि याचा त्यावेळी मला याचा प्रचंड त्रास झाला होता.
महाराज हि धमकी नेमकी कुठल्या अवलादिना हि किर्तन परंपरा म्हणायची? VDO पाहण्यासाठी click करा
त्या लेखात जगद्गुरू तुकाराम महाराजांच्या अभंगांचा संदर्भ देताना —
“कलियुगी संत झाले फार…”,
“शेंद्राचे दैवत केले…”,
“भगवेची श्वान राखे मधी…”,
“कथेचा विक्रय…”,
“जेथे करावी कथा, तेथे न सेवावे अन्न”
इत्यादी असेच स्पष्ट अभंग नमूद केले होते. परंतु आग लावण्याचे काम काही तत्कालीन प्रकांडपंडितांनीच केले.
ज्यांना अन्नदान व भरमसाठ ‘फी’ घेणाऱ्या बुवा-महाराजांचे कीर्तन ठेवून पुण्य कमवायचे असेल त्यांनी ते खुशाल कमवावे.
मात्र गोरगरीबांकडून वर्गणी गोळा करून ५० हजार बिदागी घेणाऱ्या आणि वर्गणीच्या पैशातून सप्ताह करणाऱ्या बुवामहाराजांना आमचा नैतिक विरोधच आहे.
वर्गणीसाठी गोर गरीबांच्या घरी जाऊ नये व त्यांना आग्रह धरू नये — एवढाच त्या लेखाचा आशय होता.
आजकाल कीर्तन हा व्यवसाय झाला हे आपण मान्य करायलाच तयार नाही.
मग
कर्मयोग सांगणारे गाडगे महाराज शेतातून सरपणाची मोळी आणून एखाद्या दारात ठेवत आणि बदल्यात अन्न मागत. हातात झाडू घेऊन दिवसभर गावची घाण साफ आणि रात्री गावाच्या पारावर उभे राहून कीर्तनाच्या माध्यमातून डोक्यातली घाण साफ करणारे —गाडगे महाराज, हीच आमची मूळ संत-परंपरा.
लेख प्रसिद्ध झाल्यावर..
“तुम्ही आमच्या महाराजांचा अवमान केला” असे त्यांचे म्हणणे.
संत हे एखाद्या विशिष्ट मंडळीचे ‘कॉपीराइट’ कसे झाले — हा अजूनही न उलगडलेला प्रश्न आहे.
त्यांचा आक्षेप एका वाक्यावर होता —
“जगद्गुरू तुकाराम महाराजांनी भोंदूबुवांची परखड आणि बोचऱ्या शब्दांत टीका केली.”
त्यातील माझा “बोचरे” शब्द त्यांना मंजूर नव्हता.
पण खरे दुखणे वेगळेच होते.
शब्दांचा कीस पाडणाऱ्या या मंडळींसोबत वाद घालणे तसें कठीणच!
त्याचा त्यावेळेस मला जसा त्रास झाला. तसा आता ही होतोच!
मग कीर्तनात त्यांनीच म्हटले —
“आम्ही कीर्तनाची फी घेतो; काहीना याचा आक्षेप आहे.?”
शेवटी महाराज, तुम्ही फेटा ठेवलाच तर..मग!
इंद्रायणीमध्ये गहाणखत वह्या बुडवून कर्जमाफी देणारे जगातील पहिले सावकार, गाथा इंद्रायणीत बुडविल्यावर तेरा दिवस आत्मक्लेष करणारे जगद्गुरु तुकाराम महाराज, आणि एक फुटकं मडके एवढ्याच संपत्तीच्या जोरावर शाळा-धर्मशाळा बांधणारे गाडगे महाराज — यांच्यापुढे आजचे फी ठरवून फॉर्च्यूनर मध्ये फिरून कथा विकणारे बुवा महाराज कुठे उभे राहतात, हा प्रश्न विचारण्याचं धाडस आमच्यात नाहीच!
✍🏼 गजानन खंदारे रिसोड
लेखक हे पत्रकार असून सामाजिक, सांस्कृतिक आणि धार्मिक विषयांचे अभ्यासक आहेत. समाजातील प्रासंगिक घटना , लोकसंस्कृती, अध्यात्म ई क्षेत्रावर त्यांनी सातत्याने संशोधनाधारित लेखन केले आहे. त्यांचे अनेक लेख, समीक्षा आणि कविता प्रसिद्ध असून रोखठोक मांडणी आणि वेगळा दृष्टिकोन ही त्यांच्या लेखनशैलीची वैशिष्ट्ये आहेत- संपादक
🛑 Disclaimer
या लेखातील मते, भाष्य आणि विश्लेषण हे लेखकाचे वैयक्तिक आहेत. लेखामध्ये उल्लेखलेल्या व्यक्ती, घटना किंवा विधानांचा उद्देश कोणाचीही बदनामी करणे नसून, सद्य घडामोडींवर सामाजिक, सांस्कृतिक व माध्यमिक दृष्टिकोनातून अभ्यासपूर्ण विश्लेषण करणे हा आहे. लेखातील आशयाचे कोणत्याही व्यक्ती, संस्था किंवा धार्मिक समूहाशी थेट किंवा अप्रत्यक्ष नाते जोडून अर्थ लावू नये. वाचकांनी लेखाचा संदर्भ व्यापक सामाजिक चर्चेच्या दृष्टीने घ्यावा.
हे हि वाचा
